Historia

Dworek Kościuszków położony jest na terenie dawnego folwarku Sławinek, obecnie w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej. Pierwsze wzmianki o dworku pochodzą z 1720 r. W drugiej połowie XVIII w. był własnością Jana Nepomucena Kościuszki, starosty krzemienieckiego, stryja Tadeusza Kościuszki – inicjatora insurekcji w 1794 r. W czasie pierwszego pobytu na Sławinku (1774–1775) Tadeusz prawdopodobnie pomagał stryjowi w projektowaniu i realizacji pierwszego założenia parkowego, m.in. alei głównej wiodącej od obecnej bramy głównej do dworku.

Pod koniec XVIII lub na początku XIX w. obiekt stał się własnością Jana Dawida Heyzlera, bankiera lubelskiego. W 1819 r. posiadaczem majątku Sławin został Paweł Wagner. W tym okresie w pobliżu dworku odkryto źródła mineralne. Po analizie składu chemicznego wody, w której wykryto żelazo, Wagner zainstalował w swoich dobrach łazienki z wannami, ocembrował źródła i zaczął wykorzystywać je do picia i kąpieli mineralnych. Wzorując się na Nałęczowie, urządził w majątku łaźnię podmiejską dla mieszkańców Lublina. W 1859 r. nowymi właścicielami Sławinka zostali bracia Wagnerowie (Władysław, Maksymilian, Stanisław i Julian) oraz ich siostra Julia Mędrkiewicz. W 1860 r. nieduże łaźnie zamieniono na zakład kąpielowy, z którego korzystali mieszkańcy Guberni Lubelskiej i całego Królestwa Polskiego. W 1879 r. uzdrowisko wraz z dworkiem stało się własnością Stanisława Mędrkiewicza, który starał się rozwinąć zakład kąpielowy i park. Uporządkowano wówczas park i łazienki, a także wybudowano kilka domów dla kuracjuszy oraz dużą restaurację.

Najlepsze lata zakładu kąpielowego na Sławinku przypadają na początek lat 80. XIX w., pod koniec dekady zaczął podupadać. Niestety, w konkurencji z Nałęczowem Sławinek nie miał szans. W 1896 r. spłonęła restauracja i sala taneczna. Spustoszenia dokonały także wojska austriackie, które zajęły Lublin w 1915 r. Ujęcia wody i domy kąpieliskowe zostały znacząco uszkodzone, zaniedbane źródła nie nadawały się do użytku już w początkach lat 30. XX w. Wody ze Sławinka używano jeszcze w czasach II wojny światowej i w latach powojennych. Źródła mineralne zanikły zupełnie w 1960 r. po wykopaniu na Woli Sławinkowskiej studni głębinowej.

Park sławinkowski, mimo zniszczeń, nadal urzekał różnorodnością starych drzew, liliami kwitnącymi na dwóch stawach, drewnianym mostem na rzece Czechówce. W czasie II wojny światowej większość drzew została wycięta. Niemcy zajęli Sławinek i wybudowali w parku restaurację „Lindenhorst”, którą po wojnie przerobiono na kolonię dla dzieci. Ostatnią właścicielką Zakładu Leczniczego na Sławinku była Zofia z Mędrkiewiczów Rudnicka, córka Jana – właściciela Sławinka w międzywojniu. W 1946 r. Sławinek objęto reformą rolną i rozparcelowano jego ziemie.

W 1950 r. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej kupił od Zofii z Mędrkiewiczów Rudnickiej resztówkę z dworem, przeznaczając teren pod planowany Ogród Botaniczny. Jednym z głównych inicjatorów powstania Ogrodu Botanicznego był prof. Dominik Fijałkowski, wieloletni pracownik UMCS oraz długoletni dyrektor Ogrodu Botanicznego. W 1958 r., dzięki staraniom Kazimierza Bryńskiego z Zakładu Systematyki i Geografii Roślin, Uczelnia uzyskała prawo do wieczystego użytkowania parku i terenu przyległego. Z braku środków finansowych, plany inwestycyjne nie zostały zrealizowane – teren na Sławinku przez kilka lat leżał odłogiem, park zarastał, a Dworek w 1967 r. znalazł się w stanie całkowitej ruiny (ostatni lokatorzy wyprowadzili się w 1965 r.). Pod koniec lat 60. XX w. władze UMCS podjęły decyzję o pełnej rekonstrukcji i renowacji Dworku Kościuszków, którą przeprowadził lubelski Oddział Pracowni Konserwacji Zabytków w latach 1969–1972. Nieco wcześniej rozpoczęto oczyszczanie parku, który ostatecznie otwarto dla zwiedzających w 1974 r.

Obecnie Dworek Kościuszków ma reprezentacyjny charakter – Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej wykorzystuje zabytkową budowlę jako miejsce organizowanych przez uczelnię wydarzeń, a od 2013 r. udostępnia go także zwiedzającym.

Obecny budynek Dworku Kościuszków jest rekonstrukcją wzniesioną na zachowanych piwnicach pierwowzoru. W trakcie prac konserwatorskich użyto części materiałów pochodzących z rozbiórki dawnego dworu. Obiekt jest ujęty w Rejestrze Zabytków Lublina i podlega wraz z parkiem opiece konserwatorskiej.

Dworek Kościuszków to budowla wolnostojąca na planie prostokąta, drewniana, jednokondygnacyjna na podmurówce. Zasadnicza bryła nakryta jest dachem polskim, wysokim, łamanym, z dwoma świetlikami po wschodniej stronie. W części północnej znajduje się przybudówka przykryta osobnym, czterospadowym dachem. Od wychodzącego na wschód frontu, gości wita ganek czterosłupowy z trójkątnym szczytem i dwuspadowym dachem.

Źródła: Strona Ogrodu Botanicznego UMCS

Łukasz Fiuta, Dworek Kościuszków w Lublinie, w: Leksykon Lublin, [on-line] http://teatrnn.pl/leksykon/node/3247/dworek_ko%C5%9Bciuszk%C3%B3w_w_lublinie; Jadwiga Szczotka, Dworek Kościuszków na Sławinku [praca magisterska napisana pod kierunkiem J. Żywickiego], Lublin 2001; http://panel.lfoz.lublin.pl/index/show/id/333/nazwa/dworek-kosciuszkow.